คุยกับหมอเฉพาะทางโรคไต ไตวายแม้ไม่ตายไวแต่ชีวิตไม่เหมือนเดิม

     หลายคนคงรู้จักว่า ‘ไต’ คือ อวัยวะภายในที่ช่วยขับของเสียของร่างกาย แต่น้อยคนจะทราบว่าแท้จริงแล้ว ไตยังมีหน้าที่ควบคุมน้ำ รักษาสมดุลของเกลือแร่ในร่างกาย รวมถึงยังมีหน้าที่ผลิตฮอร์โมนต่าง ๆ จึงไม่แปลกที่เมื่อไตเกิดความปกติ ก็จะส่งผลกระทบต่อระบบต่าง ๆ ของร่างกายหลายส่วน ดังนั้นหมอเฉพาะทางโรคไตของโรงพยาบาลรามคำแหงมีความเห็นว่าควรหันมาเริ่มดูแลสุขภาพไตเพื่อช่วยให้กระบวนการต่าง ๆ ของไตเป็นไปอย่างราบรื่น เพื่อการป้องกันไตวายขั้นสุดท้าย ซึ่งต้องรักษาโดยการล้างไตไปตลอดชีวิต

'ไต' มีหน้าที่อะไรบ้าง

     ไตเป็นอวัยวะที่มีรูปร่างคล้ายเม็ดถั่วเหลือง วางอยู่บริเวณกลางหลังด้านซ้ายและขวาข้างละ 1 อัน โดยไตทั้ง 2 ด้านทำหน้าที่เปรียบเสมือนเครื่องกรองชนิดพิเศษสำหรับดำรงชีวิต นอกจากไตมีหน้าที่ขับของเสียออกจากร่างกายในรูปของปัสสาวะอย่างที่เราทราบกันดีแล้ว ไตยังมีหน้าที่สำคัญอื่นอีกหลายอย่าง

1.  ขับของเสียออกจากร่างกาย

     ไตมีหน้าที่ขับถ่ายของเสียที่เกิดจากการเผาผลาญอาหารประเภทโปรตีนออกจากร่างกาย โดยของเสียต่าง ๆ จะอยู่ในรูปแบบของ ยูเรีย ครีอะตินีน กรดยูริก และสารประกอบไนโตรเจนอื่น ๆ นอกจากนี้ ไตยังทำหน้าที่กลั่นกรองน้ำ เกลือแร่และสารเคมีส่วนเกินรวมถึงเลือดปริมาณ​กว่า 200 หน่วยต่อวันอีกด้วย

2.  ควบคุมความดันโลหิต

     ไตยังมีหน้าที่ควบคุมความดันโลหิตโดยการสร้างเอนไซม์เรนินเข้าไปในกระแสเลือดเพื่อช่วยควบคุมระดับความดันโลหิตให้คงที่

3.  รักษาสมดุลของน้ำและเกลือในร่างกาย

     ไตยังช่วยรักษาสมดุลของน้ำและเกลือในร่างกายรวมถึงภาวะความเป็นกรด-ด่างในเลือด หากไตไม่สามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ จะส่งผลให้เกิดภาวะเลือดเป็นกรด ซึ่งทำให้อวัยวะในร่างกายทำงานไม่เป็นปกติ

4.  ควบคุมการสร้างเม็ดเลือดแดงในร่างกาย

     ไตยังควบคุมการสร้างเม็ดเลือดแดงในร่างกายโดยการผลิตฮอร์โมนอีริโทรโพอิติน (Erythropoietin) ซึ่งมีหน้าที่ช่วยให้ร่างกายมีเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ได้อย่างเพียงพอ รวมถึงช่วยลดโอกาสในการเกิดภาวะโลหิตจาง

5.  กระตุ้นการทำงานของวิตามินดี

     ไตกระตุ้นการทำงานของวิตามินดี เมื่อร่างกายมีวิตามินดีที่พอเพียงกับความต้องการของร่างกายแล้ว ก็จะสามารถช่วยให้ร่างกายดูดซึมแคลเซียม ฟอสฟอรัส ไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งส่งผลให้กระดูกมีความแข็งแรง

ไตวายเรื้อรังกับไตวายเฉียบพลันแตกต่างกันอย่างไร

     ไตวายเรื้อรังกับไตวายเฉียบพลันแตกต่างกันตรงที่อาการของภาวะไตวายเฉียบพลันจะเกิดขึ้นภายในชั่วโมง วัน หรือสัปดาห์ แต่เมื่อเป็นแล้วสามารถรักษาให้หายได้หากรักษาทันเวลา ดังนั้น ผู้ป่วยจึงควรรีบเข้าพบหมอเฉพาะทางโรคไตในทันทีที่มีอาการเพื่อรับการรักษาอย่างถูกวิธีและทันท่วงที

     ขณะเดียวกันอาการของผู้ป่วยที่มีภาวะไตวายเรื้อรังจะค่อย ๆ แย่ลงตามลำดับเพราะไตจะค่อย ๆ สูญเสียการทำงานทีละน้อยอย่างต่อเนื่อง หมอเฉพาะทางโรคไตบอกว่า ผู้ป่วยมักไม่ทันสังเกตอาการจนเมื่อความผิดปกติเริ่มเด่นชัด หรือเมื่อไตทำงานได้น้อยกว่าร้อยละ 50 โดยภาวะไตเรื้อรังนี้ไม่สามารถรักษาให้หายได้ และอาจนำไปสู่ภาวะไตวาย

การรักษาอาจทำได้ด้วยการบำบัดทดแทนไตเพื่อประคับประคองอาการด้วยการฟอกเลือดหรือล้างหน้าท้อง รวมถึงวิธีการผ่าตัดปลูกถ่ายไต ซึ่งสามารถช่วยให้ผู้ป่วยกลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีกว่าการรักษาในรูปแบบอื่น ๆ

ระยะของโรคไตเรื้อรัง

ระยะของโรคไตเรื้อรังหมอเฉพาะทางโรคไต ได้แบ่งออกได้เป็น 5 ระยะตามอัตราการกรอง หรือค่า GFR (Glomerular Filtration Rate) ซึ่งวัดจากปริมาณเลือดที่ไหลผ่านตัวกรองของไตในหนึ่งนาที (มล./นาที/1.73 ตร.ม.)

• ระยะที่ 1 ค่า GFR 90 หรือมากกว่า เริ่มมีภาวะไตทำงานผิดปกติ พบโปรตีนรั่วในปัสสาวะแต่อัตราการกรองยังเป็นปกติ
• ระยะที่ 2 ค่า GFR 60-89 เป็นโรคไตเรื้อรังในระยะเริ่มต้น หมอเฉพาะทางโรคไตจะพบโปรตีนรั่วในปัสสาวะ และอัตราการกรองลดลงเล็กน้อยถึงปานกลาง
• ระยะที่ 3 ค่า GFR 30-59 อัตราการกรองลดลงปานกลางถึงมาก
• ระยะที่ 4 ค่า GFR 15-29 อัตราการกรองลดลงค่อนข้างมาก
• ระยะที่ 5 ค่า GFR น้อยกว่า 15 เป็นภาวะไตวายระยะสุดท้าย

การดูแลตัวเองให้ห่างไกลโรคไต

การดูแลให้ไตทำงานอย่างมีประสิทธิภาพถือเป็นการช่วยลดและชะลอความเสื่อมตามอายุที่เพิ่มขึ้นได้ โดยหมอเฉพาะทางโรคไต มีแนวทางในการปฏิบัติตนต่าง ๆ ดังนี้

• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ อย่างน้อยวันละ 30 นาทีหรือรวม 150 นาทีต่อสัปดาห์
• ดื่มน้ำเปล่าให้เพียงพอ อย่างน้อยวันละ 6-8 แก้ว หรือรวมประมาณ 1.5-2 ลิตร
• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ สุก สะอาด ไม่ผ่านการแปรรูป
• ลดการรับประทานอาหารรสเค็ม และหลีกเลี่ยงอาหารที่อาจมีการปนเปื้อน
• รับประทานยาในขนาดที่เหมาะสม ภายใต้การควบคุมดูแลของหมอเฉพาะทางโรคไต
• หลีกเลี่ยงยาแก้ปวดข้อ สมุนไพรบางชนิด
• งดสูบบุหรี่ หรือหลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้ชิดผู้ที่สูบบุหรี่
• พักผ่อนให้เพียงพอ ควรนอนหลับอย่างน้อยวันละ 6-8 ชั่วโมง
• ดูแลควบคุมโรคประจำตัวให้ดี อาทิ โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคเกาต์ และโรคนิ่วในไต
• ตรวจสุขภาพประจำทุกปี