การผ่าตัดปลูกถ่ายไต การรักษาทางเลือกเพื่อชีวิตในระยะยาว

 

 

     การผ่าตัดปลูกถ่ายไตเป็นการรักษาทางเลือกเพื่อให้ผู้ป่วยโรคไตสามารถกลับมาใช้ชีวิตได้อย่างสบายและมีความสุข โรงพยาบาลรามคำแหงจึงพร้อมทุ่มเทช่วยเหลือผู้ป่วยด้วยเทคโนโลยีประสิทธิภาพสูงภายใต้การดูแลของแพทย์เฉพาะทางโรคไต เพราะชีวิตของผู้ป่วยสำคัญที่สุด ดังนั้นแพทย์จึงได้จัดเตรียมคู่มือไว้ให้ผู้ป่วยโรคไตได้เตรียมความพร้อมเพื่อให้การรักษาเป็นไปอย่างราบรื่น 

 

ภาวะไตวาย

     เนื่องจากร่างกายของเรามีไตซึ่งทำหน้าที่สำคัญหลายอย่าง ทั้งการควบคุมปริมาณสารน้ำและเกลือแร่ ควบคุมความเป็นกรดและด่าง ควบคุมความดันโลหิต ควบคุมการสร้างวิตามินดี แคลเซียม ฟอสฟอรัส ช่วยผลิตฮอร์โมน Erythropoietin  เพื่อกระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดงหรือแม้แต่ช่วยขับน้ำและของเสียต่าง ๆ ในร่างกายออกมาทางปัสสาวะ หากเกิดภาวะไตวายหรือไตไม่ทำงาน ของเสียจะสะสมในร่างกายจนส่งผลเสียต่ออวัยวะภายในต่าง ๆ และทำให้เสียชีวิต

 

อาการของผู้ป่วยโรคไตวาย

เมื่อเกิดภาวะไตวายหรือไตไม่ทํางานก็ส่งผลให้ของเสียสะสมในร่างกายจนเกิดอาการ

 

• คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร อ่อนเพลีย คันตามตัว
• ความดันโลหิตสูง โลหิตจาง หัวใจล้มเหลว หัวใจเต้นผิดปกติ
• หายใจลําบาก น้ำท่วมปอด กระดูกเปราะบางหักง่าย
• อาจเกิดการชักและสมองหยุดทำงานได้ หากมีของเสียสะสมในสมองมาก
• ถ้าเกิดภาวะไตวายในเด็กจะส่งผลให้ไม่เจริญเติบโตตามปกติ

 

 

 

 

สาเหตุของการเกิดโรคไตวาย

• สาเหตุของการเกิดโรคไตวาย ได้แก่ เบาหวาน ความดันโลหิตสูง นิ่วในไต เนื้อเยื่อไตอักเสบ โรคภูมิต่อต้านตนเอง โรคถุงน้ำในไต โรคไตจากกรรมพันธุ์
• บางสาเหตุสามารถป้องกันได้ เช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หากผู้ป่วยได้รับการรักษาและควบคุมให้ดีจะป้องกันการเกิดโรคไตวายเรื้อรังได้

 

การรักษาโรคไตวายเรื้อรัง

เมื่อป่วยเป็นไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย ผู้ป่วยต้องเข้ารับการรักษาเพื่อให้สามารถดำรงชีวิตได้ต่อไป ปัจจุบันรักษาโรคไตวายเรื้อรังได้ 3 วิธี ได้แก่

 

1. การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม (Hemodialysis)   

     วิธีนี้เป็นการนําเลือดของผู้ป่วยซึ่งมีของเสียปริมาณมากเข้าเครื่องฟอกเลือด โดยกรองของเสียจากเลือดและนําเลือดที่ผ่านกระบวนการฟอกแล้วกลับเข้าสู่ร่างกายของผู้ป่วย การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมจะทําสัปดาห์ละ 2 - 3 ครั้ง โดยทำครั้งละประมาณ 4 ชั่วโมง หลังจากฟอกเลือดแล้วร่างกายผู้ป่วยจะแข็งแรงขึ้นและสามารถดํารงชีวิตได้เหมือนปกติ อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยต้องมาฟอกเลือดที่ศูนย์ไตเทียมสม่ำเสมอ

 

 

 

 

2. การล้างไตทางช่องท้อง (CAPD)

     วิธีนี้คือการใส่น้ำยาล้างไตเข้าไปในช่องท้องของตัวผู้ป่วย โดยใส่น้ำยาครั้งละ 2 ลิตร ทำวันละ 4 ครั้ง ในขณะที่น้ำยาอยู่ในช่องท้อง ของเสียต่าง ๆ ที่อยู่ในร่างกายจะแพร่ออกจากกระแสเลือดเข้าสู่น้ำยาในช่องท้อง ทำให้ของเสียในเลือดลดลง ดังนั้นผู้ป่วยจะกลับมามีสภาพร่างกายที่แข็งแรง หากล้างไตทางช่องท้องเป็นประจําทุกวัน

 

 

 

 

 

3. การปลูกถ่ายไตหรือเปลี่ยนไต

     การปลูกถ่ายไต (Kidney Transplantation) เป็นวิธีรักษาโรคไตวายเรื้อรังที่ดีที่สุด เนื่องจากเป็นให้ผลดีในระยะยาวพร้อมอัตรารอดชีวิตที่สูงเมื่อเทียบการรักษาอื่น โดยแบ่งเป็น 2 ประเภท

 

• การปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคที่มีชีวิต นำไตหนึ่งข้างจากผู้บริจาคซึ่งอาจเป็นพ่อแม่ เครือญาติหรือสามี-ภรรยาที่ถูกต้องตามกฎหมาย เช่น พี่น้อง ลูก หลาน ลุง ป้า น้า อา อย่างไรก็ตาม ผู้บริจาคต้องมีสุขภาพแข็งแรงและบริจาคด้วยความสมัครใจ
• การปลูกถ่ายไตจากผู้ป่วยสมองตาย นำไตที่บริจาคมาจากผู้เสียชีวิต กรณีของไตที่ได้รับบริจาคจากผู้ป่วยสมองตายสภากาชาดไทยจะเป็นผู้รับบริจาคและเป็นผู้จัดสรรไตให้แก่ผู้ป่วยไตวาย

 

 

 

 

 

---

ปัจจุบันผู้ป่วยไตวายที่ได้รับการผ่าตัดปลูกถ่ายไตสําเร็จแล้ว จะมีอายุยืนยาวและกลับมาดํารงชีวิตได้ตามปกติ มีคุณภาพชีวิตที่ดี ประกอบอาชีพได้ หลังปลูกถ่ายไตแล้วผู้ป่วยสามารถตั้งครรภ์และมีบุตรได้ตามปกติ

---

 

 

คุณสมบัติของผู้รับการปลูกถ่ายไต

• เป็นโรคไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย ซึ่งวัดค่าการทํางานของไตได้น้อยกว่า 15%
• กรณีรอรับไตจากผู้ป่วยสมองตายจากศูนย์รับบริจาคอวัยวะ สภากาชาดไทย ผู้ป่วยต้องได้รับการรักษาการฟอกเลือดหรือการล้างไตทางช่องท้องด้วยน้ำยาในเบื้องต้นก่อน
• ไม่มีภาวะติดเชื้อ
• ไม่เป็นผู้ที่ติดเชื้อเอชไอวี
• ไม่เป็นโรคตับแข็งชนิดที่ไม่สามารถปลูกถ่ายไตได้
• ไม่เป็นโรคมะเร็ง หรือเป็นโรคมะเร็งที่ได้รับการรักษาที่หายขาดมาแล้วอย่างน้อย 2- 5 ปี ซึ่งขึ้นอยู่กับชนิดของมะเร็ง
• ไม่มีภาวะเสี่ยงสูงต่อการผ่าตัด เช่น ภาวะหัวใจขาดเลือด หัวใจล้มเหลวเป็นต้น
• ไม่มีภาวะการแข็งตัวของเลือดผิดปกติ
• ไม่มีภาวะจิตใจผิดปกติ
• ไม่เป็นผู้ติดยาเสพติด
• กรณีอื่น ๆ อยู่ในดุลยพินิจของแพทย์  

 

ภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัดปลูกถ่ายไต

1.  ภาวะปฏิเสธไต

     ภาวะปฏิเสธไต คือภาวะที่ร่างกายเริ่มต่อต้านไตใหม่ซึ่งอาจเกิดขึ้นอย่างช้า ๆ หรือเกิดขึ้นอย่างเฉียบพลันก็ได้ เมื่ออวัยวะใหม่เข้าสู่ร่างกาย ระบบภูมิคุ้มกันย่อมแปรผลเป็นสิ่งแปลกปลอม ซึ่งคล้ายคลึงกับปฏิกิริยาต่อต้านเชื้อโรคหรือมะเร็ง แพทย์จึงต้องรักษาทุเลาภาวะนั้นด้วยการให้ยากดภูมิคุ้มกันพร้อมให้ความรู้เรื่องผลข้างเคียงของยา

 

 

 

 

ภาวะปฏิเสธไตมีหลายประเภท

• การปฏิเสธไตเฉียบพลันขั้นรุนแรง (Hyperacute Rejection) ส่วนใหญ่ไตมักเสียทันทีหลังเปลี่ยนไตได้ 1 ชั่วโมง ซึ่งแพทย์ต้องรีบนำไตออก
• การปฏิเสธไตหลังจากปลูกไตแบบเฉียบพลัน (Acute Humoral Rejection) หรือในทางแพทย์เรียกว่า Acute cellular Rejection อาจเกิดขึ้นใน 1 - 2 สัปดาห์แรกและพบบ่อยในช่วง 1-6 เดือนแรก ซึ่งโรคเกิดเมื่อไหร่ก็ได้ตลอดอายุการทํางานของไตที่ปลูกถ่าย บางรายเกิดขึ้น 5 - 10 ปี หลังเปลี่ยนไต
• ภาวะการปฏิเสธไตเรื้อรัง (Chronic Allograft Nephropathy) ซึ่งเริ่มแสดงอาการอย่างช้า ๆ  หลังการปลูกถ่ายไตไปได้ในหลายเดือนหรือหลายปี ไตจะเริ่มเสื่อมสภาพลงช้า ๆ ผู้ป่วยควรได้รับการรักษาอย่างทันท่วงทีโดยแพทย์จะเจาะชิ้นเนื้อไต (Kidney biopsy) เพื่อส่งตรวจดูว่าเป็นภาวะปฏิเสธไตชนิดไหนและมีระดับความรุนแรงมากน้อยเพียงใด ก่อนวางแผนการรักษาที่เหมาะสม

 

2.  ภาวะแทรกซ้อนอื่น

• ความเสี่ยงทางการติดเชื้อต่าง ๆ เช่น ติดเชื้อในกระแสเลือด ปอด ทางเดินปัสสาวะ แผลผ่าตัด ในช่องท้อง ในตับ ในลําไส้ สมอง เป็นต้น
• ภาวะแทรกซ้อนหลังผ่าตัด เช่น เลือดไหลที่แผล ช่องท้อง ติดเชื้อที่แผล หลอดเลือดตีบตันหรือคั่ง ท่อไตตีบตันหรือรั่ว 
• ภาวะแทรกซ้อนของการดมยาสลบ เช่น ปอดแฟบ ปอดอักเสบ ภาวะทางเดินหายใจล้มเหลว
• ภาวะแทรกซ้อนเรื่องหัวใจ เช่น หลอดเลือดหัวใจตีบตัน หัวใจล้มเหลว หัวใจเต้นจังหวะ
• ภาวะแทรกซ้อนทางกระเพาะลําไส้ เช่น แผลในกระเพาะ เลือดออกในกระเพาะลําไส้ ในกระเพาะลําไส้
• ภาวะแทรกซ้อนทางสมอง เช่น หลอดเลือดสมองตีบ หลอดเลือดสมองแตก
• ภาวะแทรกซ้อนร้ายแรงดังกล่าว จากข้อ 2 - 7 ส่วนใหญ่รักษาได้แต่บางครั้งทําให้เสียชีวิตได้
• การกําเริบของโรคไตที่เคยเป็นในอดีต เช่น IgA, FSGN เป็นต้น
• ผู้ป่วยอาจได้รับผลกระทบอันเนื่องจากการได้รับเชื้อหรือมีโรคซ่อนเร้นอื่น ซึ่งตรวจไม่ได้ด้วยวิทยาการทางการแพทย์ปัจจุบัน แต่เกิดโรคตามมาได้ในภายหลัง

 

 

 

---

กรณีที่เกิดการปฏิเสธไตใหม่ หากได้รับการรักษาเร็วก็มีโอกาสที่ไตใหม่จะกลับมาทํางานได้เหมือนเดิม แต่ถ้าปล่อยทิ้งไว้นานอาจไม่สามารถแก้ไขได้

---

 

 

 

 

 

 

 

 

การผ่าตัดปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคที่มีชีวิต

     ผู้บริจาคต้องมีหมู่เลือดที่เข้ากันได้กับผู้รับ แพทย์จะตรวจเลือดเพื่อดูว่าเข้ากันได้หรือไม่ โดยดูได้จากการตรวจแอนติเจนในระบบภูมิคุ้มกัน (HLA Typing) และการตรวจ DNA เพื่อดูความเข้ากันได้ทางพันธุกรรม หากมีลักษณะใกล้เคียง ก็สามารถกําหนดยีนที่ใช้ร่วมกันได้ ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อผู้รับไตให้มีชีวิตอยู่ได้นาน

 

การตรวจผสมเลือด

     การตรวจผสมเลือด (Lymphocyte crossmatch) ยังเป็นวิธีการตรวจคาดคะเนเพื่อให้ทราบว่าผู้รับไตตอบสนองต่อเซลล์เม็ดเลือดของผู้บริจาคไตอย่างไร โดยการนำตัวอย่างเลือดของผู้บริจาคไตมาผสมกับเลือดของผู้รับไต ซึ่งจะให้ดีต้องไม่มีปฏิกิริยาตอบใด หากผลตรวจเป็นลบก็หมายความว่าไม่มีปฏิกิริยาตอบสนองต่อเซลล์ของผู้บริจาค ซึ่งมีโอกาสผ่าตัดปลูกถ่ายไตสำเร็จสูง

 

ชีวิตหลังจากเหลือไตเพียงข้างเดียว

     หากมีสุขภาพร่างกายที่แข็งแรง การบริจาค ไต 1 ข้างก็ไม่ได้ส่งผลกระทบต่อชีวิตประจําวัน เนื่องจากไตข้างเดียวก็ยังสามารถที่รับภาระกําจัดของเสียและน้ำส่วนเกินตลอดจนหน้าที่อื่นได้มีประสิทธิภาพ โดยงานวิจัยในอดีตในรอบหลายสิบปีจากหลายประเทศทั่วโลกพบว่าการเหลือไตข้างเดียวไม่ได้เป็นสาเหตุของการเกิดโรคไตอื่นตามมาเมื่อเปรียบเทียบกับผู้ที่ไม่ได้บริจาคไต หรือถ้ามีก็น้อยมาก เช่น ความดันโลหิตอาจสูง มีไข่ขาวรั่วในปัสสาวะ และอายุขัยก็ยืนยาวเท่าคนปกติ

 

คุณสมบัติของผู้บริจาคไตที่มีชีวิต

• มีอายุเท่ากับหรือมากกว่า 18 ปี ถึง 60 ปี ถ้าอายุมากกว่า 60 ปีต้องมีสภาพร่างกายแข็งแรงตามดุลยพินิจของแพทย์
• ไม่มีภาวะความดันโลหิตสูง (ค่าความดันโลหิตตัวบน ไม่มากกว่า 140 มิลลิเมตรปรอทและค่าความดันโลหิตตัวล่างไม่มากกว่า 90 มิลลิเมตรปรอท
• ไม่มีโรคเบาหวาน
• ไม่มีประวัติเป็นโรคไตเรื้อรัง
• มีค่าโปรตีนในปัสสาวะไม่เกิน 300 มิลลิกรัมต่อ 24 ชั่วโมง หรืออัลบูมินในปัสสาวะไม่เกิน 100 มิลลิกรัมต่อ 24 ชั่วโมง
• มีค่าอัตราการกรองของไตมากกว่า 90 มิลลิลิตร/นาที/ 1.73 ตารางเมตร ถ้าอัตราการกรองน้อย กว่า 90 แต่มากกว่า 70 มิลลิลิตร/นาที/1.73ตารางเมตร สามารถบริจาคได้ แต่ควรพิจารณาความเสี่ยงอื่นร่วมด้วย
• ไม่มีภาวะโรคอ้วน
• ไม่เจ็บป่วยด้วยโรคร้ายแรงทางอายุรกรรม เช่น ภาวะปอดอุดตันเรื้อรัง ภาวะหัวใจขาดเลือด มะเร็ง โรคตับอักเสบหรือตับวายร้ายแรง ไม่มีภาวะติดเชื้อในร่างกาย การติดยาเสพติด โรคทางจิตเวช โรคประสาทบางประเภท เป็นต้น
• ไม่มีการติดเชื้อไวรัสเอชไอวี
• ต้องเป็นญาติโดยสายเลือด (Genetic Related) หรือคู่สมรสตามกฎหมายข้อบังคับแพทย์สภา
• ต้องไม่เป็นการซื้อขายไต
• ผู้บริจาคไต และผู้รับบริจาคสามารถยกเลิกการบริจาคได้ทุกเวลา

 

 

 

 

 

ข้อดี ของการได้ไต : จากผู้บริจาคที่มีชีวิต

• ผู้รับบริจาคไตจากผู้มีชีวิตจะมีอายุการใช้งานไตมากกว่า อายุยืนกว่า
• การผ่าตัดสามารถกําหนดเวลาได้ ทําให้มีเวลาเตรียมพร้อมทางร่างกาย และจิตใจ
• ยากดภูมิต้านทานและยาอื่น ๆ อาจใช้น้อยกว่า ทําให้หลีกเลี่ยงโอกาสเสี่ยงจากภาวะแทรกซ้อนได้มากกว่า

 

ควรพบแพทย์หลังการผ่าตัดปลูกถ่ายไตเพื่อ

• ตรวจดูความสมบูรณ์แข็งแรงของร่างกายและจิตใจ
• ตรวจดูการทํางานของไตใหม่ ถ้าผิดปกติจากการต่อต้านหรือ จากโรคเก่ากําเริบบางครั้งไม่มีอาการ แต่พบได้เฉพาะเมื่อตรวจเลือดและปัสสาวะเท่านั้น
• ตรวจหาภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ซึ่งภาวะแทรกซ้อนที่สําคัญมีโอกาสเป็นอันตรายถึงแก่ ชีวิตได้ ได้แก่ การติดเชื้อ โรคหัวใจ โรคตับ โรคมะเร็ง โรคเบาหวาน โรคไขมัน

 

สอบถามและลงทะเบียนสมัครรอรับไตบริจาคติดต่อ 064-5646059