ทพญ. สุปราณี วิเชียรเนตร
ทันตกรรมบดเคี้ยว
เคี้ยวแล้วปวด กรามค้างและมีเสียง เสี่ยงข้อต่อขากรรไกรผิดปกติ T.M.D.
ถ้าท่านเคยมีอาการข้อใดข้อหนึ่งแสดงว่าท่านอาจเริ่มมีความผิดปกติบริเวณกล้ามเนื้อที่ใช้ในการบดเคี้ยวหรือข้อต่อขากรรไกรผิดปรกติ ซึ่งเรารวมเรียกว่า ระบบการบดเคี้ยว กลุ่มอาการนี้เรียกรวมย่อว่า T.M.D
Temporomandibular Disorders (T.M.D) คือกลุ่มความผิดปรกติซึ่งเกิดบริเวณระบบบดเคี้ยวทั้งส่วนกระดูก เอ็น ข้อและกล้ามเนื้อที่ใช้ทำหน้าที่บดเคี้ยว ผู้ป่วยจะรู้สึกเจ็บบริเวณใบหน้าและช่องปาก ส่วนอาการที่คล้ายคลึงกับ TMD แต่ไม่ได้มีสาเหตุมาจากระบบกระดูก เอ็น ข้อ และกล้ามเนื้อโดยตรง จะไม่จัดว่าเป็น TMD อย่างแท้จริง เพราะอาจมีสาเหตุอื่น ได้แก่ การเกิดโรคฟันและอวัยวะปริทันต์ กระดูกหัก โรคทางช่องหู โรคติดเชื้อ เนื้องอกชนิดต่าง ๆ โรคไหลเวียนโลหิต โรคของระบบประสาท เป็นต้น บางครั้งผู้ป่วยอาจมีอาการของ TMD ร่วมกับความผิดปกติของระบบอื่นๆ ได้พร้อมกัน
มีปัจจัยต่างๆ ที่ลดความสามารถในการปรับตัวของระบบการบดเคี้ยวและทำให้เกิดกลุ่มอาการ TMD ได้ คือ
อาการของความผิดปรกติบริเวณระบบบดเคี้ยวพบได้ในคนทุกเพศวัย ทว่าในเด็กจะเกิดค่อนข้างน้อยและไม่รุนแรง แน่นอนว่ายิ่งอายุมาก ก็ยิ่งมีโอกาสเกิดความผิดปรกติดังกล่าว อย่างไรก็ตาม ระดับความรุนแรงของอาการมักไม่ค่อยแตกต่าง ทว่าเมื่อปวดจะส่งผลถึงรูปร่างของอวัยวะในระบบบดเคี้ยวมาก โดยเฉพาะบริเวณขากรรไกรยิ่งพบมากในผู้ป่วยซึ่งเป็นผู้หญิงอายุราว 20-40 ปีเนื่องจากผู้หญิงขอเข้ารับการรักษามากกว่าผู้ชายในอัตราส่วน 3:1 ถึง 9:1 อาจเป็นเพราะว่าผู้หญิงเอาใจใส่สุขภาพของตนเองมากกว่าผู้ชาย
เป็นอาการที่พบมากที่สุดในผู้ป่วย TMD และเป็นสิ่งที่ทำให้ผู้ป่วยต้องมาพบแพทย์หรือทันตแพทย์ บริเวณที่มักมีอาการปวด ได้แก่ บริเวณ หน้า หู กราม ขมับ อาการปวดมักเพิ่มขึ้นขณะเคี้ยว หาว การพูดหรืออื่นๆเมื่อกดที่บริเวณนั้นๆ จะเกิดอาการเจ็บปวดมากขึ้น ลักษณะการปวดกล้ามเนื้อใบหน้า มักจะมีลักษณะแผ่กระจายต่อเนื่องปวดตื้อๆตึงหรือเหมือนถูกบีบ สาเหตุของการปวดหรือเมื่อยล้านี้เกิดจากการขาดเลือดและมีการหดตัวของหลอดเลือด ส่วนอาการปวดที่ข้อต่อจะมีลักษณะปวดจี๊ดๆ และรุนแรงที่มักเกิดอาการร่วมกับการเคลื่อนที่ของขากรรไกรเมื่อขากรรไกรพักอาการปวดจะหายอย่างรวดเร็ว
มักเกิดขณะอ้าปาก หุบปาก เยื้องคางหรือยื่นคาง อาจตรวจพบเสียง “คลิก” ขณะมีการเคลื่อนที่ของขากรรไกร บางครั้งอาจดังมากเป็นเสียง “เป๊าะ” เหมือนหักไม้ เสียงนี้อาจเกิดจากรูปร่างของปุ่มกระดูกหรือหัวข้อต่อผิดปกติหรือขรุขระ ในกรณีที่มีเสียงดังอย่างเดียว แต่ไม่มีอาการปวดก็ยังไม่ถึงต้องรับการรักษา ส่วนในกลุ่มสูงอายุ จะมีเสียงดังผิดปกติ โดยเป็นเสียงดังกรอบแกรบ หรือเสียงครูด คล้ายเสียงลากไม้ไปตามพื้นกรวด มักเกิดจากการเสื่อมสภาพของข้อต่อขากรรไกร มีการทำลายของเนื้อเยื่อ และเอ็นยึดภายใน และผิวกระดูกอ่อนภายในมีความขรุขระ
ลักษณะแนวการอ้าปากและหุบปากของคนปกติเป็นแบบ ภาพที่ 2A คือเป็นแนวเส้นตรง ส่วนในผู้ป่วย TMD อาจมีอาการเบี่ยงเบนของการอ้าปากได้เป็น 3 ลักษณะ คือ
ผู้ที่มีนิสัยนอนกัดฟันหรือมีปัญหาเทมโพโรแมนดิบิวล่าร์ดิสออเดอร์ อาจจะมีอาการปวดบริเวณหน้า หูหรือข้อต่อขากรรไกร หรือกล้ามเนื้อบดเคี้ยว บริเวณแก้ม ขมับได้ดังนี้ท่านควรจะทราบวิธีดูแลตนเองเพื่อบรรเทาอาการที่เป็นอยู่ให้ลดลงได้ ดังนี้
หลีกเลี่ยงอาหารเหนียวและแข็ง เช่น ถั่วทอด กระยาสารท ปลาหมึกแห้ง หมากฝรั่ง ลูกอม รวมทั้งหลีกเลี่ยงการกัดผลไม้ทั้งผล เช่น ฝรั่ง แอปเปิล ควรรับประทานอาหารชิ้นเล็กๆ หรือทานข้าวต้ม, โจ๊ก
พยายามฝึกเคี้ยวอาหารทั้ง 2 ข้าง อาจเคี้ยวอาหารพร้อมๆกัน หรือสลับกับเคี้ยวไปมา ไม่ควรใช้ฟันข้างใดข้างหนึ่งเคี้ยวอาหารเป็นประจำ ควรใช้ฟันหลังเคี้ยวอาหารไม่ควรยื่นคางออกมาเคี้ยว หรือใช้ฟันหน้าเคี้ยวอาหาร
เบื้องต้นใช้ผ้าขนหนูเล็กชุบน้ำนำเข้าเครื่องไมโครเวฟประมาณ 1 นาที หรือจนกว่าผ้าจะอุ่น และเพื่อให้เกิดความร้อนได้นานขึ้น ควรใช้ความร้อนแบบชื้น ก่อนประคบครั้งละ 10-20 นาที โดยทำวันละ 3-4 ครั้ง บางคนอาจรู้สึกดีขึ้นหากใช้ประคบร้อนสลับเย็นก็ได้ การประคบนี้จะช่วยให้กล้ามเนื้อผ่อนคลาย ลดการใช้ยาแก้ปวดได้
เช่น การกัดเน้นฟัน การนอนกัดฟัน การกัดแก้มหรือริมฝีปากเล่น การนั่งเท้าคาง การรับโทรศัพท์โดยใช้ไหล่หนีบหู สิ่งเหล่านี้มักเกิดขึ้นเวลาที่เราไม่รู้ตัว ดังนั้นลองสังเกตตนเวลาทำงานหรือออกกำลังกายว่ามีนิสัยดังกล่าวหรือไม่ หากมีให้หลีกเลี่ยง ส่วนการนอนกัดฟันอาจเลี่ยงได้ยาก ควรปรึกษาทันตแพทย์
ตำแหน่งของขากรรไกรล่างที่เหมาะสมและสบายเป็นตำแหน่งที่ลิ้นยกตัวขึ้นไปอยู่หลังฟันหน้าบน ฟันต้องไม่สบกัน กล้ามเนื้อขากรรไกรผ่อนคลาย ดังนี้ในระหว่างวัน ลองสังเกตว่าขากรรไกรล่างของตนวางตัวในตำแหน่งที่ถูกต้องหรือไม่
นอนหลับให้สนิทอย่างเพียงพอ ควรจัดห้องนอนให้เป็นที่พักผ่อนจริงๆ อย่าใช้แสงจ้าเกินไปหรืออย่าให้มีเสียงดัง รบกวนไม่นอนคว่ำหน้า
การอ้าปากกว้างในขณะที่มีอาการปวดกล้ามเนื้อหรือข้อต่อขากรรไกรอาจทำให้อาการรุนแรงขึ้น เช่น การอ้าปากหาว หรือการอ้าปากทำฟันนานๆ เป็นต้น จึงควรฝึกหาวโดยการผ่อนลม คือให้ปลายลิ้นแตะบริเวณเพดานตลอดเวลาที่อ้าปากหาว แล้วค่อยๆผ่อนลมออกมา
ถ้าท่านต้องรับการรักษาทางทันตกรรมอื่น เช่น อุดฟัน ขูดหินปูน ท่านควรบอกทันตแพทย์ที่ให้การรักษาทราบเกี่ยวกับปัญหาขากรรไกรของท่านล่วงหน้า
กิจกรรมหรือท่าทางบางอย่างที่ทำให้ขากรรไกรได้รับแรงไม่เท่ากันได้แก่ การนอนตะแคงข้างใดข้างหนึ่ง, การนั่งเท้าคาง, การนอนคว่ำอ่านหนังสือ การตะโกนหรือร้องเพลงดัง ควรหลีกเลี่ยงเสีย เพราะจะทำให้อาการปวดเพิ่มขึ้น
คุณสามารถทานยาแก้ปวดทั่วไป เช่น พาราเซตามอล แอสไพริน หรือยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ เพื่อลดอาการปวดกล้ามเนื้อ หรือข้อต่อขากรรไกรได้ แต่ควรปรึกษาแพทย์ด้วย
ควรบันทึกอาการปวดประจำวันพร้อมกิจกรรมต่างๆ ที่ทำให้เกิดอาการปวดมากขึ้นและพยายามหลีกเลี่ยงพฤติกรรมหรือเหตุการณ์นั้น ๆ
การบริหารขากรรไกรช้าและนุ่มนวลอาจช่วยให้ขากรรไกรเคลื่อนไหวได้ดีขึ้น ความต้องการและลักษณะการบริหารขากรรไกรจะแตกต่างกันในแต่ละคน ควรปรึกษาทันตแพทย์/นักกายภาพบำบัด
การหายใจลึกและช้าจะช่วยให้ร่างกายผ่อนคลายได้ดีขึ้น ลองหาเทคนิคที่ช่วยให้ตนเองผ่อนคลายมากขึ้น เช่น การฟังเพลงเบาสบาย คิดในแง่ดี ก็สามารถปรับเข้ากับความปวดได้ดีขึ้น
การดูแลตนเองที่ถูกวิธีจะช่วยบรรเทาอาการลงได้บ้าง ถ้าอาการยังไม่ปกติ ควรนัดตรวจกับทันตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านระบบบดเคี้ยวต่อไป
แก้ไข
13/09/2566
ทันตกรรมบดเคี้ยว